Wat kan je er aan doen?

Allereerst moet je een arts (cardioloog) vinden die jou goed kan helpen. Daarnaast zou ik mezelf zoveel mogelijk verdiepen in de wetenschappelijke literatuur die er is over de behandeling van hartfalen. Ik geef hieronder een beknopt overzicht van wat ik heb gevonden over hartfalen door chemotherapie. Voor meer informatie zie literatuur en links.  Ik begin echter met het allerbelangrijkste, namelijk wat er gedaan kan worden om hartfalen te voorkomen of vroegtijdig op te sporen. Waarbij ik nogmaals wil opmerken dat ik geen arts of verpleegkundige ben.

Voorkomen of vroegtijdig opsporen

Ik denk dat het heel belangrijk is om patiënten die een chemokuur krijgen vooraf en tijdens de chemokuren goed te screenen en controleren. Bij het vroegtijdig ontdekken van hartproblemen kunnen maatregelen genomen worden en kan eventueel (beginnend) acuut hartfalen nog worden genezen. Bij patiënten met een verhoogd risico, zoals al aanwezige hartproblemen of hartproblemen in de familie, overgewicht, diabetes en hoge leeftijd, worden vaak wel hartfilmpjes (ECG) of een ejectiefractiebepaling vooraf gedaan. Bij patiënten die niet in deze risicogroepen zitten gebeurt dit vaak helemaal niet, ook niet als ze in de buurt van de hartstreek  bestraald zijn (ook risicoverhogend). Ik zou er voor willen pleiten dat het hart van iedereen die anthracyclines, of andere cytostatica die mogelijk het hart aantasten, krijgt goed in de gaten wordt gehouden. Naast de ejectiefractiebepaling en het ECG is een relatief eenvoudige en goedkope manier het meten van zogenaamde biomarkers in het bloed voor en tijdens de chemo. Bekende biomarkers zijn troponine en Brain Natriuretic Peptide  (BNP). Toename van de waarden wijst op stress in het hart en daarmee verhoogd risico op hartproblemen ^1,2). Verder zijn er aanwijzingen dat het uitschakelen van het enzym Nox2 NADPH tijdens de behandeling met doxorubicin tot minder hartschade leidt, in ieder geval bij muizen.

Bij al deze methoden is het mijns inziens van belang dat er uitgebreide informatie uitwisseling plaatsvindt tussen oncologie en cardiologie.

Medicatie

Volgens de wetenschappelijke literatuur moet je zo snel mogelijk na de constatering van een verminderde pompfunctie, na of gedurende de chemokuren, met medicijnen  beginnen om (gedeeltelijk) herstel mogelijk te maken. ³⁾ Hoe langer je wacht des te kleiner de kans op herstel.

De meest gebruikte medicijnen zijn ACE remmers (bijvoorbeeld enalapril) en beta-blokkers (bijvoorbeeld carvedilol) met eventueel daarnaast diuretica oftewel plaspillen (bijvoorbeeld furosemide).

Ook worden er wel statines (bijvoorbeeld  atorvastatine)voorgeschreven. Dit zijn cholesterolverlagers. Echter een verhoogd cholesterol is vaak niet de oorzaak van hartfalen na chemotherapie.

Het NKI-AVL en UMCG doen momenteel een studie naar candesartan (AT-2 receptor antagonist) die mogelijk hartschade tengevolge van trastuzumab kan voorkomen.

Welke medicatie gegeven moet worden, behalve bovengenoemde, als je met hartfalen opnieuw, eventueel hartschade gevende, chemokuren moet ondergaan is mij niet bekend. 

Operatie

Als je last hebt van hartritmestoornissen of er is gevaar hiervoor kan een inwendige cardioverter defibrillator (ICD) bij je hart worden geplaatst. Een ICD is een klein apparaat dat door middel van één of meerdere elektrische schokken een einde maakt aan een te snel en/of onregelmatig hartritme om zo een hartstilstand te voorkomen. De ICD slaat ook informatie op van het hart en heeft een pacemakerfunctie als de hartslag te laag wordt.

Daarbij of daarnaast kan ook een (biventriculaire) pacemaker worden geplaatst die de pompfunctie van het hart ondersteunt. Omdat bij hartfalenpatiënten de linkerhartkamer vaak is vergroot trekken de beide hartkamers soms niet meer tegelijkertijd samen, waardoor het hart minder krachtig slaat en minder bloed doorpompt. Een biventriculaire pacemaker kan ervoor zorgen dat beide hartkamers weer tegelijkertijd samentrekken.

Ook zijn operaties aan de kransslagaders of hartkleppen mogelijk om de klachten van hartfalen te verminderen. En in heel ernstige gevallen kan een harttransplantatie nodig zijn.

Revalidatie

Om de spieren (en andere organen) in conditie te houden is het ondanks het zuurstofgebrek van belang een paar keer per week te sporten.

Als je hart door medicatie enigszins tot rust is gekomen kun je beginnen met (hartfalen)revalidatie onder begeleiding van fysiotherapeuten en verpleegkundigen. Het sporten zal niet meer zijn zoals vroeger omdat sneller verzuring en kortademigheid optreedt. Bij de revalidatie zal gewerkt worden met bijvoorbeeld fitness en/of hometrainers waarbij steeds gedurende een korte periode een inspanning wordt geleverd gevolgd door een korte rust.

Het tegenstrijdige bij hartfalen is dat je door het hartfalen en de medicatie je de hele tijd moe kan voelen. Te moe om op te staan en ergens naar toe te lopen. Toch is in beweging blijven juist goed. Maar gespreid over de dag en niet te lang achter elkaar, want soms wordt je daar weer ongelofelijk moe van.

zie ook "hoe er mee omgaan"

orthomoleculaire behandeling van hartfalen

Voedingssuplementen (zoals Q10 en L-carnitine) kunnen de klachten van hartfalen soms iets verminderen. Verwacht geen wonderen, maar van een aantal voedingssuplementen is er enig wetenschappelijk bewijs dat deze de  symptomen kunnen bestrijden. Klik hier en hier voor redelijke sites over orthomoleculaire behandeling.

Dieet

Het is verstandig niet te veel zout te eten. Klik hier en hier voor zoutarme recepten. Verder is het van belang niet te veel te drinken. Beide om te voorkomen dat vocht zich gaat ophopen bij hart en longen en elders in het lichaam. Daarnaast wordt roken afgeraden en is het beter heel matig te zijn met alcohol.

Electronisch dossier

Goed op de hoogte zijn van alle mogelijkheden en jouw specifieke situatie is denk ik heel belangrijk bij iedere medische behandeling. Ik heb veel baat gehad bij medischegegevens.nl, een patiënten informatie systeem, waarbij je als patiënt de uitslagen van bloedtesten en andere testen kan inzien, waardoor je je veel beter op de (korte) gesprekken met artsen kan voorbereiden en na afloop bloedwaardes e.d. ook nog eens na kan kijken. Je kunt vragen of jouw ziekenhuis ook een dergelijk systeem heeft.

¹⁾ Bonnie Ky and Joseph R. Carver, Biomarker Approach to the Dtection and Cardioprotective Strategies During Anthracycline Chemotherapy, Heart Failure Clin 7 (2011) 323-331,  doi:10.1016/j.hfc.2011.03.002

2) Patrick J. Perik, Cardiotoxity after anticancer treatment: clinical investigations and molecular mechanisms, Dissertation of The University of Groningen (2005), http://irs.ub.rug.nl/ppn/288277783

³⁾ Daniela Cardinale et al., "Anthracycline-Induces Cardiomyopathy", Clinical relevance and Response to Pharmacologic Therapy, Journal of American College of cardiology, Vol. 55, No.3 (2010) 213-220, doi:10.1016/j.jacc.2009.03.095